ΣΑΒΒΟΥΛΑ Χ. ΜΑΛΛΙΟΥ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ
Ο ΜΑΣΤΟΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

Ο άνθρωπος όχι απλώς παρατήρησε, αλλά και αναπαράστησε το μαστό ήδη στις αρχαιότερες καλλιτεχνικές του αναζητήσεις. Αναφέρθηκε σ’ αυτόν ήδη από τα πρώτα μνημεία του λόγου. Το ίδιο πρώιμα αναφέρθηκε στη μοναδική του αξία για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Αυτό εξηγεί γιατί στις κοσμογονικές αντιλήψεις όλων των αρχαίων λαών, οι πρώτες θεότητες είναι γυναίκες και απεικονίζονται με μεγαλομαστία ή πολυμαστία.
Στο Μουσείο της Ακιτένης στην Γαλλία υπάρχει παλαιολιθική γονιμική «θεότητα», η επονομαζόμενη Αφροδίτη της Lascaux (Ντορνόν, Γαλλία), που είναι σκαλισμένη σε κομμάτι πέτρας. Είναι πληθωρική με υπερτονισμένους τους μαστούς και την ήβη. Ο λίθος είχε αφ΄εαυτού μαγική δύναμη γονιμική, να διευκολύνει τον τοκετό των γυναικών και τον πολλαπλασιασμό των ζώων που αποτελούσαν την βάση της διατροφής των ανθρώπων, στην προκειμένη περίπτωση του Βίσονα, κέρατο του οποίου κρατά η «Αφροδίτη».
Σε πολλά πήλινα ειδώλια, όπως σ’ αυτό που βρίσκεται στο μουσείο της Άγκυρας και βρέθηκε στην Κεντρική Τουρκία, το λίπος ιδίως στην περιοχή των μαστών είναι σε αφθονία και σχετίζεται και εδώ με την γονιμότητα.
Στην Ουρ βρέθηκε Μεσοποταμιακή θεά, που απεικονίζει την Ιερή Μητέρα. Το ανθρώπινο σώμα και η κόμμωση αφενός και τα υπερτονισμένα χαρακτηριστικά του ερπετού στο πρόσωπο αφετέρου, δείχνουν συσχέτιση της χθόνιας αναγεννητικής δύναμης της γης με την ικανότητα του φιδιού να «αναγεννάται» απορρίπτοντας κάθε χρόνο το παλιό του δέρμα. Το βρέφος που θηλάζει από τον μαστό της και ο τονισμός του «καρπερού τριγώνου» της ήβης προβάλλουν την εγγενή δύναμη της χθόνιας θεάς.
Κάθε γυναικεία μορφή απεικονίζεται με τους μαστούς της, σε πανάρχαια Κυκλαδικά ειδώλια κατασκευασμένα ανάμεσα στο 5000 και το 2000 π.Χ. Παρά την αφαιρετική τεχνική της κατασκευής τους, δεν παραλείπονται τα εξέχοντα στοιχεία που είναι στο πρόσωπο η μύτη και στον κορμό οι μαστοί. Σ’ αυτά τα Κυκλαδικά ειδώλια οι μαστοί δεν είναι μόνο ανατομικό στοιχείο δηλωτικό του φύλου, αλλά και σύμβολο του γυναικείου κάλλους.
Απεικόνιση των μαστών έχουμε και στην Μινωική Κρήτη. Τα αγαλματίδια αυτά είναι με χαρακτηριστική ενδυμασία που αποκαλύπτει το γυναικείο στήθος, αναδεικνύει εξαιρετικά το γυναικείο κάλλος και συνδυαζόμενο με τη χαριτωμένη κίνηση, κάνει τη γυναίκα ελκυστική. Αυτές οι λεπτομέρειες αναπαραστήθηκαν σε πολλά ειδώλια, τοιχογραφίες, αλλά ακόμα και σε μινωικούς σφραγιδόλιθους.
Ο Ησίοδος στη Θεογονία του αναφέρει πως στην αρχή υπήρχε το Χάος, ύστερα η Γαία με τους μεγάλους μαστούς. Οι αρχαίοι θεοί έπιναν σε κούπα που είχε για πρότυπο το μαστό της Αφροδίτης. Ο Ήφαιστος πήρε δύο κύπελλα, τα τοποθέτησε πάνω στους μαστούς της Ήβης που ήταν μικροί και τα δούλεψε έτσι ώστε οι μαστοί της έγιναν μεγάλοι όπως της Αφροδίτης. Από το χυμένο γάλα της Ήρας που κατά λάθος θήλασε τον Ηρακλή, το γιό της Αλκμήνης, σχηματίστηκε ο Γαλαξίας. Σε παράσταση ενός αγγείου που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο η Ήρα θηλάζει τον Ηρακλή. Δίπλα της είναι η Αθηνά που της προσφέρει λουλούδια και προστατεύει τον Ηρακλή και πίσω η Ίριδα με τις φτερούγες της. Η παράσταση της Ήρας που θηλάζει τον Ηρακλή και έτσι τον κάνει αθάνατο υπάρχει και σε ένα καθρέπτη που φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Φλωρεντίας. Το παιδί του Θεού Άρη και της Αερόπης που πέθανε στον τοκετό, έζησε πίνοντας γάλα από το στήθος της πεθαμένης μητέρας του, που ήταν άφθονο ύστερα από θέληση του Άρη και το παιδί το ονόμασαν Αφνειό.
Σε πολλά πήλινα ειδώλια που βρέθηκαν και χρονολογούνται ανάμεσα στον 13ο και 12ο αιώνα π.Χ. τονίζεται ιδιαίτερα η γονιμότητα μέσα από την αποτύπωση των μαστών.
O μαστός αναφέρεται και από τον Όμηρο στην Ιλιάδα. Μας παρουσιάζει την Εκάβη, μητέρα του Έκτορα, να κλαίει σπαρακτικά και αφού ανοίγει και του δείχνει τους μαστούς της, τον εξορκίζει με πάθος. Γενικά η επίδειξη του μαστού σύμφωνα με τον Όμηρο αποτελούσε επίκληση στα θεϊκά αισθήματα. Ο ίδιος ποιητής χρησιμοποιεί τον όρο «γυναίκας θήλασε μαστό» ως προσδιορισμό του θνητού, σε αντίθεση με τους αθάνατους θεούς. Όταν μετά την νίκη στον Τρωϊκό πόλεμο, ο Μενέλαος αντάμωσε την άπιστη γυναίκα του την Ελένη, έβγαλε το ξίφος του να τη σκοτώσει. Αυτή ξεκούμπωσε το φόρεμά της και του πρόβαλε τους σφριγηλούς της μαστούς και ο Μενέλαος την πήρε μαζί του στη Σπάρτη χωρίς να τη σκοτώσει. Σύμφωνα με τον Όμηρο τον «κεστό» δηλαδή τον στηθόδεσμο χάρισε η Αφροδίτη στην Ήρα, ώστε η τελευταία να γοητεύσει το σύζυγό της Δία, που όπως ήταν γνωστό, δεν ήταν το πρότυπο του πιστού συζύγου.
Τη Φρύνη αρχαία εταίρα που παραπέμφθηκε σε δίκη για ασέβεια, την έσωσε ο συνήγορός της Υπερείδης, όταν την έγδυσε μπροστά στους δικαστές και αποκαλύφθηκαν οι υπέροχοι μαστοί της.
Στην Αρχαία Ελλάδα και ιδιαίτερα στη Νάξο χρησιμοποιούσαν σμυριδόσκονη, πυρίτιο και άλατα μαγνησίου για την ομορφιά των μαστών.
Στο βορινό τείχος της Ακρόπολης της Αθήνας βρέθηκε μαρμάρινο τάμα που παριστάνει μαστό. Φυλάσσεται σήμερα στο Μουσείο του Ανατολικού Βερολίνου. Η ατροφία του αριστερού μαστού μπορεί να είναι από όγκο που τον παραμορφώνει ή από από την θέση που ήταν τοποθετημένο το δεξί χέρι.
Στην Μεσοποταμία αγαλματίδιο που χρονολογείται τον 4ο αιώνα π.Χ. αναπαριστά μια θεότητα που προτείνει τους μαστούς της, σε μια πανάρχαιη ιερή χειρονομία που υπενθυμίζει ότι το γυναικείο στήθος είναι ακατάλυπτη πηγή ζωής. Οι ανοικτές λαγώνες και η τονισμένη ήβη υπογραμμίζουν την γονιμότητα, ενώ ο ομφαλός είναι το συμβολικό ισοδύναμο της Μητέρας Θεάς ως πηγής κάθε ζωής και κοσμικού κέντρου από το οποίο αναβλύζουν τα πάντα.
Από τον 5ο ως τον 3ο αιώνα π.Χ. υπάρχουν πολλά γλυπτά με ορατούς τους μαστούς. Αλλά υπάρχουν και έργα που έχουν σαν θέμα μυθικά πρόσωπα όπως τις Αμαζόνες. Εκπληκτικής τέχνης είναι η πληγωμένη Αμαζόνα του Πολυκλείτου, έργο του 440-430 π.Χ. που σώζεται σε ρωμαϊκό αντίγραφο.
Η Aφροδίτη του 410 π.Χ., έργο εκπληκτικής ομορφιάς, έχει αποδοθεί στον Καλλίμαχο ή τον Παιώνιο ή τον Αγοράκριτο επειδή εμφανίζει κάποια στοιχεία που προσομοίαζαν στην τεχνική καθενός από τους μεγάλους αυτούς καλλιτέχνες. Το έργο έχει διασωθεί από ρωμαϊκό του αντίγραφο που βρέθηκε στη Νεάπολη και εκτίθεται στο μουσείο του Λούβρου, στο Παρίσι.
Την Αφροδίτη της Κνίδου δημιούργησε ο Πραξιτέλης. Ρωμαϊκό αντίγραφο του αγάλματος εκτίθεται στο μουσείο του Βατικανού. Γενικά σε όλες τις παραστάσεις της Αφροδίτης οι μαστοί είναι εκτεθειμένοι, καθώς όλες οι ιδιότητες που της αποδόθηκαν μπορούν να εκφραστούν με το όργανο αυτό.
Επίσης η Άρτεμη της Εφέσου, η πολύμαστη θεά, εμφανίζεται με πολλoύς μαστούς για να συμβολίζει τη γονιμότητα.
Πήλινα ειδώλια με γυναικείες μορφές βρέθηκαν και στις Μυκήνες. Οι μαστοί είναι τοποθετημένοι σε εμφανές σημείο, θέλοντας να υποδηλώσουν θεότητες που αποτελούσαν το σύμβολο της γονιμότητας και της μητρότητας. Ως Ταναγραίες χαρακτηρίζονται πήλινα αγαλματίδια από την Βοιωτία που κατασκευάστηκαν μεταξύ του 4ου και 2ου αιώνα π.Χ. Σε αρκετές από αυτές ο μαστός απεικονίζεται σαν σύμβολο της μητρότητας και σαν όργανο θηλασμού.
Το άγαλμα της θεάς Αφροδίτης που βρέθηκε στη Μήλο το 1820, δόθηκε στους Γάλλους από έναν προύχοντα του νησιού και στολίζει σήμερα το μουσείο του Λούβρου. Το έργο δημιουργήθηκε μεταξύ του 150 και 125 π.Χ. Η θεά Αφροδίτη είναι γυμνή στο επάνω μέρος του σώματός της, ενώ το ιμάτιό της τυλίγεται γύρω από τα ισχία.150
Το σύμπλεγμα της Αφροδίτης και του Πάνα, από το νησί της Δήλου εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Είναι έργο του 1ου αιώνα π.Χ. και ο Θεός Πάνας παρενοχλεί σεξουαλικά την Αφροδίτη ενώ ο γιός της Αφροδίτης ο Έρωτας παίζει με τον τραγοπόδαρο Θεό.
Με την επικράτηση του Χριστιανισμού η σεμνοτυφία στην τέχνη αυξήθηκε. Οι μαστοί των γυναικείων αγαλμάτων ακρωτηριάζονται από φανατικούς. Στις ζωγραφικές απεικονίσεις, το γυναικείο σώμα καλύπτεται από ενδύματα για να μην προκαλεί επιθυμία. Ο μόνος ρόλος που δημόσια αναγνωρίζεται στο μαστό είναι εκείνος της διατροφής του βρέφους, με παράδειγμα σπάνιες εικόνες της Θεοτόκου με γυμνό το μαστό να θηλάζει τον Ιησού (Παναγία η Γαλακτοφορούσα). Στην Κύπρο οι εικόνες αυτές βοηθούν τις γυναίκες που δεν έχουν γάλα να θηλάσουν τα παιδιά τους.